De bijeenkomst in Jackson Hole lijkt op het eerste gezicht met een sisser te zijn afgelopen. FED president Powell hield zich keurig staande op het dunne koord tussen de haviken, die een snel einde aan het opkoopprogramma (tapering) wensen te zien en de duiven die tapering nog enige tijd willen uitstellen. En de presidenten van andere centrale banken wereldwijd hielden zich gedeisd. Maar, zoals we in deze editie van de Technische Belegger zullen laten zien, onderliggend zijn er nogal wat trendveranderingen ingezet, die rechtstreeks samenhangen met Jackson Hole.
Ondertussen blameerde het Westen zich afgelopen maand in Afghanistan (het beeld van mensen die van een opstijgend Amerikaans transporttoestel afvielen deed denken aan de helikopter, die van het dak van het CIA-kantoor in Saigon afviel, jaren geleden), lieten Nederlandse politici weer eens zien dat niet het landsbelang maar hun eigen belang de boventoon viert en leek de halve wereld in brand te staan of juist te overstromen.
Maar deze zaken hebben nauwelijks invloed op de financiële markten. Wel belangrijk is de oprukkende besmettingsgraad in de VS, waar de Delta-variant van het Covid-19 virus nu flink huishoudt. Want nadat de rust in Jackson Hill was weergekeerd werd er afgelopen week erg slecht nieuws over de Amerikaanse arbeidsmarkt bekend. Er kwamen veel minder arbeidsplaatsen bij, dan waarop de meeste analisten hadden gerekend. De plus daarvan is dat “tapering” waarschijnlijk niet al in oktober maar in november van start zal gaan in de VS, maar de min is, dat dit wijst op een vertraging in de Amerikaanse conjunctuurcyclus.
De hoge vaccinatiegraad in het Westen leek aanvankelijk het einde van de economische malaise aan te kondigen, maar die vaccinatiegraad blijkt niet alleen niet hoog genoeg te zijn, hij is in feite alleen in Noord-West Europa relatief hoog. En de realiteit drong zich afgelopen weken op, dat de rest van de wereld bezig is met de volgende besmettingsgolf. Wie dan vervolgens alleen naar de AEX Index kijkt, kan zelfs de indruk krijgen, dat er niets aan de hand is. Want hier bereikten koersen opnieuw “All-Time highs”. Maar schijn bedriegt, zoals dat wel vaker is op beurzen, die, door emotie gedreven, almaar blijven oplopen.
De rente in US$ en € (fig. 1)
Dat Jackson Hole wel degelijk een kentering teweeg gebracht heeft blijkt uit figuur 1. De rente op de kapitaalmarkten is zowel in de VS als in Europa nu duidelijk aan het stijgen. Het is daarbij best mogelijk, dat deze stijging kortstondig zal zijn. Maar de indicatoren, hier niet afgebeeld, schetsen een ander beeld. Die divergeren negatief en wijzen er allemaal op, dat de ingezette rentestijging (en dus daling van koersen van obligaties, zoals de Bund, de 4% Nederland per 2037 en de 10-jarige Amerikaanse Treasury Note, waarvan de koersen in figuur 1 zijn afgebeeld) nog wel even gaat aanhouden.
Korte termijn trendlijnen zijn daarbij nog niet gebroken. Het definitieve verkoopsignaal is nog niet zichtbaar. Het is dan ook niet zo vreemd, dat aandelenmarkten hier nog niet op gereageerd hebben. Aandelenmarkten reageren wel vaker verlaat op rentebewegingen, maar daarenboven werkt het opflakkeren van de Covid-19-pandemie in de wereld juist een rentedaling in de hand (of in elk geval uitstel van “tapering”).
De dreiging alleen al van nieuwe lockdowns zorgt er voor dat consumenten de hand op de knip blijven houden. Er wordt al anderhalf jaar lang massaal gespaard in het Westen en daar moet een einde aan komen wil de lange rente structureel op een hoger niveau komen te liggen. FED president Powell liet evenwel aan duidelijkheid niets te wensen over. Het Amerikaanse obligatieopkoopprogramma gaat stoppen. De vraag is niet meer of, maar alleen nog maar wanneer precies?
En in de eerste vier maanden van dit jaar hebben wij kunnen zien wat een rentestijging voor consequenties heeft. Aandelenmarkten zullen hun focus op de Big Tech en andere groeigerelateerde aandelen inruilen voor de meer klassiek gewaardeerde waardeaandelen en banken en verzekeraars.
Het probleem is in feite alleen maar, dat dit soort transities over het algemeen niet soepel verlopen. En dat brengt ons bij figuur 2.
De volatiliteit op weekbasis (fig. 2)
En die is weer terug op de historisch lage niveaus van markten, die in slaap gesust worden cq zijn. Als dan op enig moment de sectorswitch, die wij hierboven al indiceerden, plaatsvindt, dan mag u er vanuit gaan dat deze draai met geweld gepaard zal gaan. Geen soepele transitie dus maar een plotselinge tik met opflikkerende volatiliteit tot gevolg. De lage volatiliteit van dit moment duidt op een zeer gevaarlijke fase waarin wij in de huidige bullmarkt terecht gekomen zijn. Dat betekent niet, dat de volatiliteit niet nog lager kan worden en dus dat de huidige rally nog wat langer kan aanhouden. Het betekent vooral dat het risico van aandelen in het algemeen groter en groter wordt en is geworden.
De Russell 2000 Index op dagbasis (fig. 3)
Die lijkt er op te wijzen, dat de correctiefase zijn einde nadert. Dat wil niet zeggen, dat wij binnen deze driehoek niet nog eens even omlaag zullen schieten. Er is zelfs ruimte voor een daling van bijna 10% zonder dat de grenzen van het patroon worden gebroken. Maar dit beeld is afgelopen maand ontegenzeggelijk verbeterd. Een koopsignaal is er overigens nog niet.
Gelijkbenige driehoeken hebben statistisch gezien geen voorkeur voor de richting van de uitbraak. Zij kunnen zowel als continuatiepatroon als ook als omkeerpatroon dienen. Beleggers moeten bij dit type patronen dan ook wachten op de uitbraak. Want draait de Russell 2000 in de komende weken toch weer omlaag en breekt hij dan aan de onderkant uit, dan zijn de rapen gaar.
Nikkei Dow Jones op weekbasis (fig. 4)
Nog een index die afgelopen maand ten goede keerde is de Nikkei Dow Jones Index. Ook hier is al sinds begin dit jaar een correctie aan de gang. Rechts in figuur 4 ziet u, dat dit patroon een keurig evenwijdig dalend kanaaltje is. Dit is een sterker patroon dan dat van figuur 3. Statistische gezien is de kans op een uitbraak omhoog hier veruit groter dan de kans op een uitbraak omlaag. Maar bovendien is dit patroon gevolgd op een uitbraak uit een lange termijn zijwaartse beweging. Daarmee geldt dit vlaggetje als een pull-back naar het punt van uitbraak. Het patroon is, ondanks de goede week, die wij achter de rug hebben, niet compleet. Een uitbraak omhoog heeft hier nog niet plaatsgevonden en het is daarmee goed mogelijk, dat het patroon komende weken gewoon weer wordt voortgezet. Maar het gevaar van een wereldwijde crash ook niet ondersteund wordt door de Nikkei.
De AEX en DAX Index op dagbasis (fig. 5)
In figuur 5 ziet u boven elkaar de daggrafieken met bijbehorende indicatoren van zowel de AEX Index als van de DAX Index. Wij hebben ze beiden in een plaatje boven elkaar gezet om u te laten zien hoe zeer de AEX Index afwijkt van veel andere indices. Ook de DAX heeft begin augustus een nieuwe top gezet, maar daarna werd wederom een correctie ingezet met koersen die verschillende keren onder de voorgaande top terugvielen. Deze trend is uitgeput. Bij de AEX Index was dat niet het geval, daar steeg de index vrijwel de hele maand augustus door en is pas in september de correctie ingezet. De indicatoren bij de DAX zijn al flink op weg omlaag, bij de AEX Index is de daling nog maar net zichtbaar in de indicatoren, maar hier is wel sprake van negatieve divergenties. In beide gevallen is de conclusie eenvoudig, de markten zijn een correctie ingegaan waarbij het goed mogelijk is, dat de oplopende trend met name bij de DAX gebroken gaat worden. De kans dat dan de AEX Index in de weg omlaag als enige index niet meedoet is dan erg klein, vooral als de daling gepaard gaat (of het gevolg is) van een stijging van de kapitaalmarktrente (figuur 1).
Van echte lange termijn topvorming is echter geen sprake. Waarschijnlijker is daarom een typische Elliott Wave 4 reactie. Dat is een scherpe reactie die weliswaar de korte termijn trend beëindigt, maar nog niet de lange termijn trend. Het doel van zo’n reactie is het dieptepunt dat eerder in juli werd bereikt, dus 15.048 voor de DAX Index en 750 voor de AEX Index, of wel een scherpe daling van 4% à 5% vanaf nu. Maar een daling tot 722 voor de AEX en 14.800 voor de DAX Index past ook in dit scenario!
De US$ en de € (fig. 6)
Ook de $ heeft een duidelijke draai doorgemaakt na Jackson Hole en wel omlaag. Voor de tweede maal is nu de rode oplopende lange termijn trendlijn in figuur 6 geraakt en is een poging om deze te doorbreken mislukt. Het meest waarschijnlijke scenario is nu, dat de $ richting 0,82 zakt en daarna daar verder doorheen omlaag zakt, waarmee de zeer lange termijn dalende trend ten opzichte van de € hervat wordt.
Oorzaken zijn er voldoende aan te wijzen. Met de terugtrekking uit Afghanistan is de relatieve rust op het geopolitieke terrein voorlopig toegenomen. Daarnaast is de inflatie in de VS momenteel (en dat is al langere tijd zo) hoger dan in Europa. Verder zijn de begrotingstekorten in Europa minder groot dan in de VS terwijl de in beide continenten aangekondigde en overheidsmiddelen slurpende stimuleringsprogramma’s kleiner zijn in Europa dan in de VS. Verder is de vaccinatiegraad in de VS beduidend lager dan in Europa waardoor ook het gevaar voor hernieuwde lockdowns daar groter is dan hier met alle economische gevolgen van dien. Kortom, $’s moet men momenteel niet willen hebben.
De prijs van een vat Brent-olie (fig. 7)
De oplopende trend van de olieprijzen was een maand geleden al tot stilstand gekomen. En niet tegenstaande de ultra korte meeting van de OPEC afgelopen maand (men was in een uur klaar, dat is wel eens anders geweest), heeft ook dat geen hernieuwde stijging opgeleverd. De olieprijzen zijn aan het dalen, zij het, dat hier nog altijd slechts sprake is van een daling boven langs een dalende steunlijn. En dat is een correctiepatroon, niet een start van een nieuwe lange termijn trend. Dus ook hier geldt, op korte termijn staan de seinen voor de oliemarkt op rood, maar er is nog onvoldoende bewijs, dat ook de lange termijn in gevaar is gekomen.
Wij herhalen daarom onze opmerking van een maand geleden: “Er is een correctie op gang gekomen, die nog wel even aan zal gaan houden. Brent olie kan in die fase geleidelijk terug naar US$51 per vat waar de eerste steun ligt. Maar als de daling in een langzaam tempo verloopt, zijn ook lagere koersen goed denkbaar. De dalende trendlijn in het midden van de grafiek, waar de koers nu boven ligt, kan als steunlijn functioneren waarlangs de koers geleidelijk aan wegzakt. En dat zou zelfs tot diep in 2022 aan kunnen houden.”
Goud (fig. 8)
Nog een markt, waarin Jackson Hole voor een trendverandering gezorgd heeft is de goudmarkt. Heel even is er een korte scherpe reactie omlaag geweest, begin augustus, en daarmee was de door ons aangekondigde tweede reactie omlaag alweer voorbij. Drie weken later, de dag waarop de bijeenkomst in Jackson Hole van start ging, brak de koers van een troy ounce goud omhoog door de korte termijn dalende trendlijn die geheel rechts in de grafiek is getekend. En de week erna werd deze uitbraak bevestigd.
Wij hebben deze uitbraak in de figuur met pijltjes gemarkeerd. Wij gaan er vanuit, dat het koopsignaal in het goud ook in andere edelmetalen gevolgd gaat worden. Wij schreven een maand geleden op dit podium over goud: “Het is best mogelijk, dat deze fase (van correctie) nog tot diep in oktober aanhoudt, maar daarna ligt de weg open voor een rally richting US$ 2.900 per troy ounce.” Welnu, het lijkt er op dat de correctiefase niet tot diep in oktober zal aanhouden, maar dat deze correctie nu al voorbij is. Voor een meer fundamentele toelichting over het mogelijke waarom van de stijging van de prijs van een troy ounce goud verwijzen wij u naar de Technische Belegger van vorige maand.
Beleggen bij Today’s Group
Afgelopen maand was een redelijke maand voor onze cliënten, in die zin, dat de meeste portefeuilles iets in waarde zijn toegenomen. De resultaten van de Prijs<Waarde module blijven daarbij excelleren. In die portefeuille hebben wij twee posities, te weten die in Aalberts en in Arcadis, herschikt. Die aandelen zijn aan de dure kant geworden en daarom hebben wij posities, die te groot waren geworden in verhouding tot de gehele portefeuille, gedeeltelijke verkocht.
Daarnaast hebben we nu bij vrijwel alle cliënten goud (via het Wisdomtree Physical Gold Fund) in de portefeuilles opgenomen. Wij beschouwen het goud als een goede hedge tegen onzekere tijden en denken dat de relatieve rust die er op aandelenbeurzen heerst in de nabije toekomst (in feite zoals dat eigenlijk altijd gebeurt) verstoord zal worden met een vlucht in zekerheden zoals goud.
De andere modellen hebben allemaal min of meer een pas op de plaats gemaakt. De defensiever ingestelde portefeuilles zijn nog wat verder opgelopen, de Fund Selector en de Europa Selector hebben een stapje terug gedaan. Ondertussen is het saldo liquiditeiten in de meeste portefeuilles weer wat opgevoerd tot 15% a 30% van het aandelenbelang. Wij blijven vinden dat beleggers er verstandig aan doen om voorzichtig te zijn.
Er zijn meer en meer blow-off patronen bij individuele aandelen te zien en dat en de afnemende breedte in de markt zijn tekenen, dat de markt op haar laatste benen loopt. Een echte crash voorzien wij niet, maar een kortstondige paniekreactie van 10% of meer zou helemaal niet moeten verbazen. Dat wij daarmee achterblijven bij de AEX Index vinden wij niet zo erg. Deze index wordt inmiddels zo eenzijdig gedicteerd door vier tech-bedrijven (Adyen, ASMI, ASML en BE Semiconductor), dat die achterstand direct goedgemaakt wordt zodra de correctie in deze trends zich aandient. Wij blijven daarom liever voorzichtig.
Disclaimer
De auteur is medeverantwoordelijk voor het beleggingsbeleid van Today’s Group BV, een vermogensbeheerder met vergunning van de AFM. Dit stuk is geen beleggingsadvies. Wie conform bovenstaande ideeën belegt of wenst te beleggen doet dat voor eigen rekening en risico. In dit kader wijzen de auteur en Today’s Group BV alle verantwoordelijkheid voor de inhoud van dit stuk van de hand. De besproken effecten en strategieën vertegenwoordigen een hoog risico.