Terugblik

2016 gaat de boeken in als een roerig jaar van onzekerheid en verrassingen. Wie had gedacht dat het Britse referendum daadwerkelijk zou gaan leiden tot een Brexit? Wie had gedacht dat Donald Trump de Amerikaanse presidentsverkiezingen zou winnen?

Centrale banken

Evenals de voorgaande jaren waren de centrale banken in 2016 grootmeesters in het manipuleren van de financiële markten. 2016 begon in januari met een daling en in februari leek de bodem zelfs even onder de AEX weg te vallen. Door de invloed (lees: ingrijpen) van centrale bankiers (in Europa Draghi en in de Verenigde Staten Yellen) herstelden de markten weer snel. Later in juni leek het weer mis te gaan toen de Britten stemden voor een Exit uit de Europese Unie, maar ook toen kwamen de centrale bankiers in actie en volgde een herstel.

In december 2016 werd de rente in Amerika voor de tweede keer in tien jaar verhoogd. De Europese Centrale Bank zette haar expansieve monetaire beleid juist voort. Het Europese obligatie opkoopprogramma werd uitgebreid qua toegestane obligaties, het maandelijkse bedrag werd verhoogd tot EUR 80 miljard en de rentetarieven gingen nog wat verder omlaag. Ook werd besloten het opkoopprogramma te verlengen tot eind 2017.

Onzekerheid over de wereldeconomie

Nadat er begin 2016 onzekerheid ontstond over de kracht van de Chinese economie, breidde deze onzekerheid zich al snel uit naar andere delen van de wereldeconomie. De daling van de olieprijs werd in eerste instantie als positief voor de koopkracht opgevat. Toen de daling echter verder doorzette richting, en zelfs onder de US 30 dollar per vat, drukte dit in toenemende mate op de wereldeconomie via negatieve effecten op de olieproducerende landen, de aan de olieproductie gerelateerde sectoren en de financiële markten. Achteraf kan voor heel 2016 worden geconcludeerd dat de wereldeconomie in toenemende mate tekenen van een herstel heeft laten zien. De groei van de bedrijfswinsten was over 2016 echter weer marginaal tot negatief, met in het laatste kwartaal van 2016 een voorzichtige verbetering.

Referenda en verkiezingen

Politieke gebeurtenissen domineerden de agenda in 2016. Een breed gedragen gevoel van onbehagen bij grote groepen in onze samenleving voedde de angst voor een sterk groeiende aanhang van populistische partijen.

In Nederland zagen we dat terug in het raadgevende referendum over het associatieverdrag tussen de Europese Unie en Oekraïne. Het Britse referendum leidde, tegen de verwachting in, tot de Brexit en in de Verenigde Staten werd Donald Trump tot president gekozen. In Italië moest premier Renzi het veld ruimen nadat hij het referendum verloor over zijn staatkundige hervormingen.

Bron: culturewitness.com

In de aanloop naar deze referenda zagen we bij beleggers risicomijdend gedrag dat de aandelenkoersen onder druk zette. Nadat de twijfel verdween volgde vaak een sterke stijging van de aandelenkoersen. Zo zal de sterke stijging van de wereldwijde aandelenkoersen na de verkiezing van Trump als de Trump-rally de boeken in gaan.

Financiële markten 2016

Aandelenindices daalden fors in de eerste maanden van het jaar, maar herstelden daarna, vooral in de VS, sterk en bewogen vervolgens tot begin november overwegend zijwaarts. Vervolgens deed de verkiezing van Trump mondiaal alle aandelenindices hard stijgen. Per saldo stegen de aandelenindices in de VS en Europa met circa 8%. Goud en zilver stegen vooral in de eerste helft van het jaar waarna, vooral door de overwinning van Trump, de koersen van de edelmetalen flink inleverden. Toch sloten goud en zilver in 2016 gemiddeld in de dubbele cijfers (12%). Europese beleggers die goud kochten boekten vanwege de appreciatie van de US dollar nog een extra winst van ruim 3%.

De eerste helft van 2016 stonden de obligatiemarkten sterk onder invloed van de centrale banken, vooral de Europese Centrale Bank drukte flink op het gaspedaal. De rentes op Europese overheidsobligaties daalden daardoor verder naar historische dieptepunten en steeds meer EMU‐overheidsobligaties boden negatieve rentevergoedingen. Dit vertaalde zich in verdere koerswinsten op deze obligaties. Bedrijfsobligaties deden het in 2016 nóg beter, toen in maart 2016 duidelijk werd dat de ECB ook EMU‐bedrijfsobligaties zou gaan opkopen.

Vooruitblik 2017

Of Trump de hooggespannen verwachtingen waar gaat maken is een cruciale vraag voor de ontwikkeling van de financiële markten voor de komende 12 maanden. Wij houden er in ieder geval serieus rekening mee dat de rente zijn dieptepunt heeft bereikt. Het expansieve begrotingsbeleid en de handelsbarrières die hij voorstaat hebben namelijk een opdrijvend effect op respectievelijk de rente en de inflatie. Belangrijk is of de verder oplopende rente en inflatie gepaard gaan met meer economische groei of dat de economie vervolgens stagneert. Dit laatste scenario, genoemd ‘stagflatie’, is negatief voor obligaties, aandelen en vastgoed maar meestal positief voor goud. In ieder geval hebben de markten na de rally vanaf november het gunstige scenario van aantrekkende economische groei al gedeeltelijk ingeprijsd.

Na acht jaar van stimulerend monetair beleid van de centrale banken wereldwijd is het sowieso de hoogste tijd dat de wereldeconomie op eigen benen gaat staan. Normaliter wordt economisch herstel versterkt doordat consumenten en bedrijven meer schulden durven aan te gaan als hun vertrouwen toeneemt. De hoge schuldenposities van overheden, consumenten en bedrijven wereldwijd (zie onderstaand figuur), maar ook de gegroeide inkomensongelijkheid en krimp van de middenklasse werken nu echter verstorend op dit mechanisme. Niet alleen omdat de schulden reeds hoog zijn, maar ook omdat er bij een hogere rente minder overblijft voor consumeren en investeren.

Tot slot kunnen politieke ontwikkelingen in 2017 zorgen voor turbulentie. Er staan immers een aantal belangrijke verkiezingen op stapel, niet alleen in Nederland maar ook in Frankrijk en Duitsland. Zoals we van het Britse referendum over de EU en de Amerikaanse presidentsverkiezing hebben geleerd, is het verstandig om ook rekening te houden met onverwachtse uitkomsten. Of anders gezegd, niet een te hoge convictie te stellen in prognoses, peilingen en eigen analyses.

Verenigde Staten

Onder Obama is de werkloosheid fors gedaald, maar deze stimulans voor de economie zien wij nu afvlakken. Daar staat toenemende inflatiedruk door sterkere looneisen tegenover. Wanneer de FED de rente in 2017 verder verhoogt, zal dat negatief zijn voor de huizenmarkt en de schuldenlast van consumenten. Tel daar stijgende brandstofkosten en hogere invoertarieven bij op en het is aannemelijk dat de consumptiebijdrage aan de groei zal afnemen. Ook het bedrijfsleven zal toenemende tegenwind ervaren wanneer de rente oploopt.

In zijn verkiezingsprogramma legt Trump de nadruk op investeringen in infrastructuur, belastingverlagingen en het beperken van de bureaucratie. Als we minder kunnen rekenen op de consument, kan de Amerikaanse economie een dergelijke impuls goed gebruiken.

Bron: CNN

Zelfs als de FED, zoals wij verwachten, voorzichtig te werk gaat bij het verhogen van de rente, kan dit leiden tot nervositeit op de financiële markten. Wat weer zal doorwerken naar het vertrouwen in de reële economie, zowel bij consumenten als producenten. Indien, door het minder ruime monetaire beleid, de US dollar verder oploopt, is dat een bijkomende tegenwind voor het Amerikaanse bedrijfsleven. Het voorgestelde stimulerende begrotingsbeleid van president Trump zal de inflatie opdrijven, wat de kans verhoogt dat de FED op enig moment forser naar het rentewapen moet grijpen.

Europa

De verwachting is dat de Europese economieën zich in 2017 verder zullen herstellen in een langzaam tempo. Zo ligt de werkloosheid in de gehele eurozone nog steeds rond de 10%. Wat niet alleen een economisch, maar ook een groot maatschappelijk probleem is. Met name rechts populistische bewegingen kunnen hiervan profiteren, zoals we dat al zagen bij het Brexit-referendum. Om de werkloosheid terug te brengen en daarmee het maatschappelijke ongenoegen tegen te gaan, is een forsere economische groei nodig dan nu in de pijplijn zit. De ECB kan echter weinig extra’s doen om de economie te stimuleren. Het is dus aan de Europese politiek om met maatregelen te komen die aanslaan. De verwachting is dat Europa de overheidsbegrotingen de komende jaren geleidelijk zal richten op groeibevorderende maatregelen, zoals lagere vennootschapsbelastingen en investeringen in infrastructuur, en zo het pad van de bezuinigingen zal verlaten.

China, Japan en opkomende markten
De Chinese economie heeft moeite om op het uitgestippelde groeipad te blijven en heeft te kampen met sterk opgelopen schulden, vooral bij grote (semi-)staatsondernemingen. Deze schulden zijn echter grotendeels binnenlands gefinancierd en de Chinese overheid bezit nog steeds aanzienlijke nationale reserves en mogelijkheden voor ingrijpen. Daarom zien wij hier momenteel geen direct gevaar voor een acute financiële crisis. Wél is het zaak om de kapitaalvlucht en de verzwakking van yuan in de gaten te houden, omdat deze elkaar kunnen versterken. Ook is, vanwege de grote afhankelijkheid van China van de export, belangrijk om de impact van eventuele protectionistische maatregelen en de wereldwijde anti-globaliseringstrend nauw in de gaten te houden.

Tijdens de zomermaanden stelde de Japanse premier Abe een economisch stimuleringsprogramma voor. Dat kan in 2017 een kleine impuls aan de groei geven. De verwachting is dat de weg naar het economische herstel moeizaam zal blijven verlopen.

Op de middellange termijn kunnen de opkomende landen last gaan krijgen van de uitgesproken ‘America First’ koers van Donald Trump.

Bron: redstatewatcher.com

Portefeuille en beleid 2017

Net als vorig jaar blijven we vertrouwen op zonnecelproducent First Solar. Het verlies van Hillary Clinton, uitgesproken voorstander van meer investeringen in duurzame energie, zette de koers van
First Solar onder druk. Wij zijn echter van mening dat dit duurzame energie bedrijf fundamenteel zeer laag is gewaardeerd en vergeleken met de concurrentie beschikt over lage productiekosten en geavanceerde technieken. First Solar is daarom sterk gepositioneerd om te profiteren van de huidige ‘shake out’ van zwakke broeders als gevolg van de zeer sterk gedaalde prijs van zonnepanelen.

In deze omgeving ligt onze focus op bedrijven met een ‘value bias’, een stabiele omzetontwikkeling en/of een aantrekkelijke concurrentiepositie, een gezonde solvabiliteit en een koers die minder is gebaseerd op toekomstige groeiverwachtingen.

De goudmijnbedrijven hebben het in 2016 zeer goed gedaan. We verwachten dat deze bedrijven in 2017 verder zullen herstellen, op basis van een hogere goudprijs door oplopende inflatie. Daarnaast biedt deze beleggingen vaak bescherming in perioden van toenemende onzekerheid.

Na het goede jaar 2016 zien wij voor 2017 toenemende risico’s voor opkomende markten. Een belangrijke factor daarin is de opgelopen US dollar die zorgt voor een sterke toename van hun rentelasten. Voor hun eigen valuta ontvangen zij immers steeds minder US dollars, terwijl zij met circa 40% van hun bruto binnenlands product juist veel hebben geleend in US dollars. Ook oplopende binnenlandse inflatie, mede vanwege de sterke US dollar en hogere olieprijzen, zien wij als een risico. Daar staat een relatief lage waardering en relatief gunstige lange termijn groeivooruitzichten van de opkomende markten tegenover die kan zorgen voor tijdelijke outperformance. Onze posities in aandelen van opkomende markten zijn daarmee bij uitstek geschikt om dynamisch te managen.

Wij zien voor 2017 relatief goede vooruitzichten voor Frontier Markets (landen waar de financiële infrastructuur nog in de kinderschoenen staat, zoals Vietnam, Nigeria en Bangladesh). Deze landen hebben relatief lage schuldenposities, vaak een overschot op hun lopende rekening en hoge deviezenreserves. Daarnaast profiteren de Frontiermarkten bovengemiddeld van hun groeifactoren, zoals gunstige demografische opbouw, lage loonkosten en vaak aanzienlijke grondstoffenreserves.

Algemeen gezien zien wij als belangrijkste risico’s voor 2017 een oplopende inflatie in combinatie met economische stagnatie. Daarnaast zijn er politieke risico’s en lijkt met name China kwetsbaar vanwege haar hoge schuldenposities en afhankelijkheid van de export. In ons basisscenario gaan wij er vooralsnog vanuit dat de inflatie niet uit de hand loopt en de wereldwijde economische groei verder herstelt. Ondanks dit economisch gezien gunstige scenario verwachten wij dat de ruimte voor verdere forse koersstijgingen op de financiële markten wordt beperkt door oplopende rentes, hoge schuldenlasten, historisch hoge aandelenwaarderingen, obligatiekoersen en vastgoedprijzen.

Door de onzekere marktomstandigheden van 2016 hebben we verschillende malen bescherming in onze portefeuilles opgenomen. Mede door het ingrijpen van overheden en centrale banken werd de neergaande beweging telkens geneutraliseerd en de beschermingspremie afgeschreven. De gemanipuleerde en historisch zeer lage rente heeft naar onze mening de afgelopen jaren gezorgd voor een irreële verlaging van de risicoperceptie bij beleggers. We blijven er daarom van overtuigd dat bescherming in deze gemanipuleerde markten van tijd tot tijd wenselijk is.

Bron: Telegraph.co.uk